Sương Nguyệt Anh – người nữ chủ bút đầu tiên của báo chí Việt Nam

Google Doodle hôm nay để hình ảnh của nữ sĩ tài hoa Sương Nguyệt Anh – chủ bút tờ Nữ giới chung – là tờ báo đầu tiên của phụ nữ Việt Nam.

Vào ngày này năm 1918, tờ Nữ giới chung ra số đầu tiên và bà Sương Nguyệt Anh đã trở thành nữ chủ bút đầu tiên trong lịch sử báo chí Việt Nam. Tờ Nữ giới chung là tờ tuần báo, xuất bản ngày thứ sáu, và số đầu tiên vào thứ sáu, ngày 1/2/1918,và số cuối ra ngày 19/7/1918, có nghĩa là tờ báo tồn tại được 5 tháng 19 ngày, ra được 22 số báo.

Sương Nguyệt Anh có tên thật là Nguyễn Thị Khuê, bà sinh năm 1864 tại xã An Đức, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre. Là con gái thứ tư của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu và Mẹ là bà Lê Thị Điền, là người làng Thanh Ba của huyện Cần Giuộc. Sương Nguyệt Anh qua đời vào năm 1921. Ngoài bút hiệu Sương Nguyệt Anh, thì bà còn ký nhiều tên khác như là: Xuân Khuê, Nguyệt Nga, Nguyệt Anh.

Sương Nguyệt Anh từ nhỏ đã nổi tiếng là thông minh. Bởi gia đình đông người, cha lại bị mù cho nên bà vừa phải chăm lo việc gia đình, lại vừa giúp đỡ cha làm thuốc. Vào ban ngày, thì bà thường xem cha dạy học và chữa bệnh, còn ban đêm bà đọc sách và tập làm thơ. Chị của bà là Nguyễn Thị Kim Xuyến cũng học giỏi, hay chữ, có tài làm thơ ngay từ nhỏ. Hai chị em thường hay được cha bày cho cách đọc sách cũng như thơ phú. Cả hai nổi tiếng là tài sắc, được mọi người quanh vùng ca tụng gọi là Nhị Kiều.

Góa phụ ở tuổi 30

Nổi danh tài sắc và được nhiều bậc phong lưu trí thức mến mộ, tuy nhiên cuộc đời riêng thì bà không gặp may mắn. Vào năm 1888, khi Sương Nguyệt Anh được 24 tuổi thì cha mất. Quan Tri phủ Ba Tường là ông Phủ Xuyên đến hỏi bà làm vợ không được cho nên mang lòng oán hận, và tìm cách hãm hại. Để tránh tai họa thì bà cùng gia đình người anh (Nguyễn Đình Chúc) đã chuyển sang Cái Nứa (Mỹ Tho) rồi lại dời về Rạch Miễu ở nhờ nhà ông nghè Trương Văn Mân.

Tại đây, bà Nguyệt Anh sánh duyên cùng ông Phó tổng Hòa Quới, tỉnh Gia Định, góa vợ, có tên là Nguyễn Văn Tính, tục gọi là thầy Cai Tính, ăn ở hiền lành, và rất được lòng dân chúng.

Lấy chồng còn chưa được bao lâu thì bà vô cùng đau xót khi biết tin cha mình mất. Bà Nguyệt Anh và Nguyễn Văn Tính sinh được một người con gái được đặt tên là Nguyễn Thị Vinh. Sau này cô Vinh kết duyên cùng ông Mai Văn Ngọc, và sinh ra Mai Huỳnh Hoa, nhũ danh là Kim Hoa, vợ Phan Văn Hùm.

Sinh con còn chưa được bao lâu thì chồng lại mất. Kể từ đó, bà ở vậy nuôi con gái. Lúc này cha mẹ bà đều qua đời, với cảnh ngộ cô đơn lại càng thêm neo đơn, thì người góa phụ Xuân Khuê điểm thêm 1 chữ “Sương” trước tên hiệu là “Nguyệt Anh”.

Nữ chủ bút tài hoa, trí tuệ

Những năm từ 1906-1908, hưởng ứng phong trào Đông Du của Phan Bội Châu, bà đã bán một phần điền sản và vận động quyên góp để giúp cho học sinh sang Nhật du học.

Năm 1917, bà Sương Nguyệt Anh đưa cháu ngoại mình lên Sài Gòn, cùng với một nhóm chí sĩ yêu nước chuẩn bị xuất bản cho tờ báo đầu tiên của phụ nữ Việt Nam. Vào ngày 1/2/1918, tờ báo Nữ giới chung ra số đầu tiên, và Sương Nguyệt Anh trở thành nữ chủ bút báo đầu tiên trong lịch sử của báo chí Việt Nam. Tờ Nữ giới chung chủ trương nâng cao dân trí, và khuyến khích công nông thương và nhất là đề cao vai trò phụ nữ ở trong xã hội. Trụ sở Tòa soạn báo đặt tại số nhà 155 đường Taberd, Sài Gòn (hiện nay là đường Nguyễn Du, quận 1, TP.HCM).

Tuy nhiên, sau gần một năm hoạt động, cho xuất bản được 22 số báo, thì tháng 7/1918, tờ báo lại bị đình bản. Suốt những số báo đó, bà Sương Nguyệt Anh dành trọn cả tài năng, tâm huyết của mình để góp phần làm chấn hưng tinh thần của nữ giới nước nhà. Các số báo phát hành đều đề cập tới việc dạy nữ công, đức hạnh phụ nữ, phê phán luật lệ khắt khe với nữ giới vào thời đó, chủ trương đấu tranh mạnh mẽ cho vấn đề bình đẳng của nam nữ.

Sương Nguyệt Anh sáng tác khá nhiều nhưng không gom thành tập. Hiện chỉ còn một số bài thơ, như là Đoan Ngọ nhật điếu Khuất Nguyên, Tức sự, Chinh Phụ thi, Thưởng bạch Mai, Vịnh ni cô, vua Thành Thái vào Nam, cảm tác khi lính Việt đi Âu chiến… và một vài bài vè như là Vè tiểu yêu, Vè thầy Hỷ, Vè đánh đề.

Đến nay, mỗi khi nhắc tới Sương Nguyệt Anh, thì người ta vẫn thấy ở bà một tấm gương hoạt động cho nữ giới không ngừng nghỉ. Bà là cây bút rắn rỏi từng nêu trên tờ: “Nữ giới chung” nhiều vấn đề về phận sự của đàn bà đối với gia đình, xã hội. Trong buổi giao thời, thì phụ nữ nước nhà vừa ra khỏi khuê môn để tiếp xúc với văn hóa của phương Tây, thì bà rất xứng đáng là nữ sĩ tiền phong trên đất Việt.

Sau tờ “Nữ giới chung”, thì bà lại được mời làm chủ bút tờ Đèn Nhà Nam (cải biến từ Nữ giới chung) nhưng bà đã từ chối.

Thời gian này, bà thường xuyên bị đau nhức mắt, và sức khỏe cũng suy kiệt dần. Nghe theo lời thầy thuốc, bà đã dẫn cháu ngoại trở về Mỹ Chánh Hoà (Ba Tri), ở với người em út là Nguyễn Đình Chiêm để tiện chữa bệnh. Tuy nhiên chỉ thời gian ngắn, đôi mắt của bà bị mù lòa hẳn. Cho dù vậy bà vẫn tiếp tục nối nghề cha mình, dạy chữ Hán và làm thuốc để chữa bệnh giúp đời.

Bà qua đời vào tháng 1/1921 ở làng Mỹ Chánh Hòa, hưởng thọ 57 tuổi. Bà đã được an táng cạnh mộ cha mẹ mình, hiện nay là thuộc Khu di tích nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu, ấp 6, xã An Đức, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre.

Bằng tất cả tài năng, tâm huyết và suốt đời phấn đấu vì sự nghiệp chung, bà đã để lại trong tâm trí người Việt Nam một hình ảnh đẹp về nữ chủ bút đầu tiên, nhà thơ đa tài và một người tiên phong trong cuộc đấu tranh vì quyền lợi, địa vị của phụ nữ Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ XX.